អំពីទន្លេមេគង្គ
ទន្លេមេគង្គ (Mekong River) មានប្រភពចាប់ពីតំបន់ខ្ពង់រាបទីបេ និងហូរកាត់ប្រទេសចំនួន ៦ រួមមាន ចិន មីយ៉ាន់ម៉ា ឡាវ ថៃ កម្ពុជា និងវៀតណាម នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ទន្លេមេគង្គ ជាទន្លេដែលវែងជាងគេទី ១២ (៤៩០៩ គីឡូម៉ែត្រ) លើពិភពលោក និងវែងជាងគេទី ៣ នៅអាស៊ី។ បើនិយាយពីការហូរទឹកភ្លៀងជាមធ្យមមេគង្គគឺជា ទន្លេធំជាងគេទី ១៨ នៅលើពិភពលោកដែលមានទំហំ ១៦,០០០ ម៉ែត្រគូប / វិនាទីបន្ទាប់ពីទន្លេមីស៊ីស៊ីពី (Mississippi)។ ទោះយ៉ាងណាទឹកទន្លេមេគង្គបានហក់ឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំក្នុងរដូវមូសុងដល់ប្រមាណ ៣៩.០០០ ម៉ែត្រគូប/ វិនាទី អាងទន្លេមេគង្គមានទំហំប្រហែលនឹងប្រទេសឈីលី (Chile)។ ក្នុងតំបន់ទន្លេមេគង្គមានជាង ៣៩៨ភាសា ដែលកំពុងប្រើប្រាស់មានតំបន់វប្បធម៌ និងស្ថានីយបុរាណវិទ្យាសំខាន់ៗ និងស្ថិតក្នុងចំណោមតំបន់ជីវចម្រុះច្រើនបំផុតនៅលើពិភពលោក។
ទន្លេមេគង្គជាធម្មតាត្រូវបានបំបែកទៅជា២គឺ អាងទន្លេមេគង្គលើនៅក្នុងប្រទេសចិន និងអាងទន្លេមេគង្គក្រោមរាប់ចាប់ពីប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ឡាវ ថៃ កម្ពុជា និងវៀតណាម។ លើសពីនេះទៀតមានតំបន់ដំណើរការចំនួន ៦ ដែលពិពណ៌នាអំពីធរណីមាត្រនៃទន្លេ (ICEM, MRC SEA Report 2010) ។
ទេសភាព៖
ព្រៃលិចទឹកគឺជាជំរកដ៏សំខាន់នៅក្នុងទន្លេមេគង្គ។ ព្រៃលិចទឹកផ្តល់ជម្រកនិងសារធាតុចិញ្ចឹមចាំបាច់ពីចរន្តទឹកជំនន់សម្រាប់ត្រី។
ទេសភាព៖
ព្រៃលិចទឹកគឺជាជំរកដ៏សំខាន់នៅក្នុងទន្លេមេគង្គ។ ព្រៃលិចទឹកផ្តល់ជម្រកនិងសារធាតុចិញ្ចឹមចាំបាច់ពីចរន្តទឹកជំនន់សម្រាប់ត្រី។
ជលផលនិងជីវចម្រុះ៖
ទន្លេមេគង្គមានប្រភេទត្រីដែលបានចងក្រងជាឯកសារចំនួន ៨០១ ប្រភេទដែលជាជីវចម្រុះត្រីកម្រិតទី ៣ ខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងទន្លេនៅលើពិភពលោកបន្ទាប់ពីទន្លេអាម៉ាហ្សូននិងទន្លេកុងហ្គោ។ បឹងទន្លេសាបមានប្រភេទត្រីចំនួន ១៩៧ ដែលបានកត់ត្រាទុករហូតមកដល់ពេលនេះ – ជាប្រភេទត្រីដែលមានកំរិតខ្ពស់បំផុតទី ៤ នៅក្នុងបឹងពិភពលោកបន្ទាប់ពីបឹងអាហ្រ្វិកខាងកើត។ ធនធានត្រីរបស់ទន្លេមេគង្គធ្វើឱ្យវាក្លាយជានេសាទត្រីក្នុងទឹកធំជាងគេនៅលើពិភពលោក (UNEP 2010) ។ ទន្លេមេគង្គគឺជាជម្រកសត្វត្រីបក្សីសត្វល្មូននិងសត្វត្មាតដែលកំពុងរងគ្រោះថ្នាក់ជិតផុតពូជ។
ភាពទាក់ទាញនៃជីវចម្រុះរបស់វាគឺ ភាពស្រស់ស្អាតនៃទេសភាពនិងភាពចម្រុះនៃតំបន់មេគង្គ។ នៅទីនេះមានប្រជាជនជាង ៣០០ លាននាក់មកពីក្រុមជនជាតិផ្សេងៗគ្នាជិត ១០០ រស់នៅក្នុងតំបន់មេគង្គ។
ជលផលនិងជីវចម្រុះ៖
ទន្លេមេគង្គមានប្រភេទត្រីដែលបានចងក្រងជាឯកសារចំនួន ៨០១ ប្រភេទដែលជាជីវចម្រុះត្រីកម្រិតទី ៣ ខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងទន្លេនៅលើពិភពលោកបន្ទាប់ពីទន្លេអាម៉ាហ្សូននិងទន្លេកុងហ្គោ។ បឹងទន្លេសាបមានប្រភេទត្រីចំនួន ១៩៧ ដែលបានកត់ត្រាទុករហូតមកដល់ពេលនេះ – ជាប្រភេទត្រីដែលមានកំរិតខ្ពស់បំផុតទី ៤ នៅក្នុងបឹងពិភពលោកបន្ទាប់ពីបឹងអាហ្រ្វិកខាងកើត។ ធនធានត្រីរបស់ទន្លេមេគង្គធ្វើឱ្យវាក្លាយជានេសាទត្រីក្នុងទឹកធំជាងគេនៅលើពិភពលោក (UNEP 2010) ។ ទន្លេមេគង្គគឺជាជម្រកសត្វត្រីបក្សីសត្វល្មូននិងសត្វត្មាតដែលកំពុងរងគ្រោះថ្នាក់ជិតផុតពូជ។
ភាពទាក់ទាញនៃជីវចម្រុះរបស់វាគឺ ភាពស្រស់ស្អាតនៃទេសភាពនិងភាពចម្រុះនៃតំបន់មេគង្គ។ នៅទីនេះមានប្រជាជនជាង ៣០០ លាននាក់មកពីក្រុមជនជាតិផ្សេងៗគ្នាជិត ១០០ រស់នៅក្នុងតំបន់មេគង្គ។
សេដ្ឋកិច្ច និងប្រជាជន៖
សហគមន៍មនុស្សនៅក្នុងអាងទន្លេមេគង្គពឹងផ្អែកលើទន្លេមេគង្គសម្រាប់ការចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ពួកគេ។ភាពអាស្រ័យនេះបានបង្កើតឱ្យមានភូមិអណ្តែតទឹកជាច្រើននៅលើច្រាំងទន្លេមេគង្គដែលមានលក្ខណៈប្លែកពីគេ។សហគមន៍ភាគច្រើនពឹងផ្អែកលើត្រីទឹកសាបសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ច។ សកម្មភាពដូចជាការនេសាទការតម្រៀបត្រីក្នុងមច្ឆានេសាទឬធ្វើឱ្យត្រីមានជាតិប្រៃ (ប្រហុក) នាំឱ្យសហគមន៍ទាំងមូលរួបរួមគ្នា។
សេដ្ឋកិច្ច និងប្រជាជន៖
សហគមន៍មនុស្សនៅក្នុងអាងទន្លេមេគង្គពឹងផ្អែកលើទន្លេមេគង្គសម្រាប់ការចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ពួកគេ។ភាពអាស្រ័យនេះបានបង្កើតឱ្យមានភូមិអណ្តែតទឹកជាច្រើននៅលើច្រាំងទន្លេមេគង្គដែលមានលក្ខណៈប្លែកពីគេ។សហគមន៍ភាគច្រើនពឹងផ្អែកលើត្រីទឹកសាបសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ច។ សកម្មភាពដូចជាការនេសាទការតម្រៀបត្រីក្នុងមច្ឆានេសាទឬធ្វើឱ្យត្រីមានជាតិប្រៃ (ប្រហុក) នាំឱ្យសហគមន៍ទាំងមូលរួបរួមគ្នា។
បញ្ហាប្រឈម៖
ឥឡូវនេះទន្លេមេគង្គកំពុងរងការគំរាមកំហែងដែលទាមទារឱ្យមានវិធានការបន្ទាន់ដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវិតអាស្រ័យលើប្រព័ន្ធទឹកទន្លេ។ប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ីទន្លេមេគង្គត្រូវបានគំរាមកំហែងដោយការបំពុលបរិស្ថាន ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ការសាងសង់ និងការអភិវឌ្ឍន៍ទំនប់វារីអគ្គិសនី អគ្គិភ័យ ការប្រើប្រាស់ថ្នាំសំលាប់សត្វល្អិតហួសកម្រិត ការទាញយកទឹកសម្រាប់កសិកម្ម នគរូបនីយកម្ម កំណើនប្រជាជន ការកើនឡើងនៃសំរាមក្នុងទន្លេ ការកាប់ឈើខុសច្បាប់ជាដើម។
ទំនប់វារីអគ្គិសនី៖
ការកើនឡើងនូវទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅក្នុងអាងទន្លេមេគង្គបានក្លាយជាក្តីកង្វល់ដ៏ធំមួយរបស់ពិភពលោក។តម្រូវការនៃថាមពលអគ្គីសនីក្នុងការជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានិងឡាវមានការកើនឡើង។ ការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីកំពុងកើនឡើងក្នុងអត្រាប្រកាសអាសន្ន ក្នុងចំណោមទំនប់វារីអគ្គិសនីសរុបចំនួន ៤៤០គម្រោង រួមមាន ៨១គម្រោងកំពុងដំណើរការ ១១៦គម្រោងត្រូវបានគ្រោងនិង ៣៧គម្រោងកំពុងសាងសង់ យោងតាមទិន្នន័យពីWLE 2018។ ផលប៉ះពាល់បរិស្ថាននៃប្រតិបត្តិការទំនប់និងការសាងសង់ទំនប់ថ្មីត្រូវការការដោះស្រាយឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ការព្រួយបារម្ភធំៗដោយសារការកើនឡើងនូវទំនប់វារីអគ្គិសនីត្រូវបានលើកឡើងរួមមាន៖ ការរំខាននៃលំហូរធម្មជាតិរបស់ទន្លេ ការជន់លិច ការបាត់បង់ជម្រកសម្រាប់សត្វជាច្រើនប្រភេទ បាត់បង់ដីល្បាប់ និងបាត់បង់សារធាតុចិញ្ចឹមនៅក្នុងទំនប់វារីអគ្គិសនី។
ទំនប់វារីអគ្គិសនី៖
ការកើនឡើងនូវទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅក្នុងអាងទន្លេមេគង្គបានក្លាយជាក្តីកង្វល់ដ៏ធំមួយរបស់ពិភពលោក។តម្រូវការនៃថាមពលអគ្គីសនីក្នុងការជំរុញកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានិងឡាវមានការកើនឡើង។ ការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីកំពុងកើនឡើងក្នុងអត្រាប្រកាសអាសន្ន ក្នុងចំណោមទំនប់វារីអគ្គិសនីសរុបចំនួន ៤៤០គម្រោង រួមមាន ៨១គម្រោងកំពុងដំណើរការ ១១៦គម្រោងត្រូវបានគ្រោងនិង ៣៧គម្រោងកំពុងសាងសង់ យោងតាមទិន្នន័យពីWLE 2018។ ផលប៉ះពាល់បរិស្ថាននៃប្រតិបត្តិការទំនប់និងការសាងសង់ទំនប់ថ្មីត្រូវការការដោះស្រាយឱ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ។ការព្រួយបារម្ភធំៗដោយសារការកើនឡើងនូវទំនប់វារីអគ្គិសនីត្រូវបានលើកឡើងរួមមាន៖ ការរំខាននៃលំហូរធម្មជាតិរបស់ទន្លេ ការជន់លិច ការបាត់បង់ជម្រកសម្រាប់សត្វជាច្រើនប្រភេទ បាត់បង់ដីល្បាប់ និងបាត់បង់សារធាតុចិញ្ចឹមនៅក្នុងទំនប់វារីអគ្គិសនី។
ផលចាប់ត្រី៖
នៅទូទាំងពិភពលោកជលផលទឹកសាបមានតម្លៃ ២១៧,៥ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកហើយការប្រមូលផលកំពុងកើនឡើង។ ទោះយ៉ាងណាការពឹងផ្អែកលើត្រីទឹកសាបដែលជាប្រភពប្រូតេអ៊ីនចម្បងគឺ មានកម្រិតខ្ពស់ ជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ និងប្រទេសទាំងនោះដែលមានប្រជាជនមិនគ្រប់ស្ដង់ដាទម្ងន់ដែលកំនត់ដោយអង្គការសុខភាពពិភពលោក។ បណ្តាប្រទេសដែលហ៊៊ុំព័ទ្ធទៅដោយដីគោកដូចជា ប្រទេសកម្ពុជា និងឡាវមានជម្រើសតិចតួចពីព្រោះពួកគេមិនមានលទ្ធភាពក្នុងការប្រមូលជលផលសមុទ្រ។ ប្រជាជាតិអាស៊ី និងអាហ្រ្វិកក្រីក្រងាយនឹងរងគ្រោះដោយការបាត់បង់ស្តុកត្រី (McIntyre et al., 2016; FAO, 2016)។
ផលត្រីទឹកសាបប្រឈមនឹងការគំរាមកំហែងពីសកម្មភាពរបស់មនុស្សដូចជា ការនេសាទហួសកំរិត ការបំពុលទឹកសមុទ្រ ការបាត់បង់ទីជម្រករបស់ត្រី ការសាងសង់ និងការអភិវឌ្ឍន៍ទំនប់វារីអគ្គិសនី និងការនាំចូលប្រភេទត្រីក្រៅស្រុក។ (National Geographic)
ផលចាប់ត្រី៖
នៅទូទាំងពិភពលោកជលផលទឹកសាបមានតម្លៃ ២១៧,៥ពាន់លានដុល្លារអាមេរិកហើយការប្រមូលផលកំពុងកើនឡើង។ ទោះយ៉ាងណាការពឹងផ្អែកលើត្រីទឹកសាបដែលជាប្រភពប្រូតេអ៊ីនចម្បងគឺ មានកម្រិតខ្ពស់ ជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ និងប្រទេសទាំងនោះដែលមានប្រជាជនមិនគ្រប់ស្ដង់ដាទម្ងន់ដែលកំនត់ដោយអង្គការសុខភាពពិភពលោក។ បណ្តាប្រទេសដែលហ៊៊ុំព័ទ្ធទៅដោយដីគោកដូចជា ប្រទេសកម្ពុជា និងឡាវមានជម្រើសតិចតួចពីព្រោះពួកគេមិនមានលទ្ធភាពក្នុងការប្រមូលជលផលសមុទ្រ។ ប្រជាជាតិអាស៊ី និងអាហ្រ្វិកក្រីក្រងាយនឹងរងគ្រោះដោយការបាត់បង់ស្តុកត្រី (McIntyre et al., 2016; FAO, 2016)។
ផលត្រីទឹកសាបប្រឈមនឹងការគំរាមកំហែងពីសកម្មភាពរបស់មនុស្សដូចជា ការនេសាទហួសកំរិត ការបំពុលទឹកសមុទ្រ ការបាត់បង់ទីជម្រករបស់ត្រី ការសាងសង់ និងការអភិវឌ្ឍន៍ទំនប់វារីអគ្គិសនី និងការនាំចូលប្រភេទត្រីក្រៅស្រុក។ (National Geographic)